Każdy słyszał nazwę tej choroby, jednak nadal sporo ludzi kompletnie nie zna podstawowych informacji na jej temat. Z uwagi na coraz większe żniwo cukrzycy, warto zapoznać się z jej charakterystyką, objawami i leczeniem.
Typowe objawy cukrzycy są dosyć charakterystyczne i większość chorych dotykają w równym stopniu. Leczenie cukrzycy 1 i 2 choć przebiega w różny sposób, to objawia się bardzo podobnie. Nie lekceważ choroby, ponieważ to problem, który wymaga opieki lekarskiej.
Objawy cukrzycy:
– osłabienie,
– nadmierna potliwość,
– wzmożone łaknienie,
– większe pragnienie,
– zmiany skórne.
Cukrzyca – charakterystyka choroby
Cukrzyca to choroba metaboliczna upośledzająca przemianę węglowodanów w organizmie. Węglowodany to inaczej cukry, czyli nieodzowny składnik każdej diety. Jednym z najważniejszych z nich jest glukoza. W ciele zdrowej osoby za prawidłową gospodarkę cukrami odpowiada przede wszystkim insulina. Insulina to hormon wydzielany przez tzw. komórki ß wysp trzustki.
W prawidłowym przebiegu, insulina działa na receptory znajdujące się w tkankach obwodowych naszego ciała, co przekłada się na zwiększenie wychwytu glukozy z krwi przez komórki organizmu. Dzięki temu stężenie glukozy w krwioobiegu spada, natomiast zwiększa się nasilenie zużywania tego węglowodanu w procesach wewnątrzkomórkowych. Jednocześnie insulina hamuje transformację tłuszczów i białek do glukozy. Cukrzyca to defekt wydzielania lub działania insuliny, prowadzący do hiperglikemii, czyli nadmiernego stężenia glukozy we krwi.
Rodzaje cukrzycy związane są ze sposobem, w jaki nasz organizm gospodaruje węglowodanami. Rozróżniamy dwa typy: insulinozależny i insulinoniezależny. Oba rodzaje mają silny związek z insuliną, czyli hormonem, który bezpośrednio wpływa na poziom cukru we krwi. Objawy pojawiają się dopiero wtedy, gdy poziom stężenia glukozy we krwi gwałtownie spada. Leczenie polega na unormowaniu poziomu cukru we krwi poprzez wprowadzenie do organizmu insuliny oraz dobranie specjalnej diety dla diabetyków.
Cukrzyca – rodzaje i przyczyny
Cukrzyca typu I (insulinozależna) – to zaledwie 10% przypadków. Zazwyczaj choroba objawia się nagle i najczęściej dotyka dzieci i młodzież (choć zdarzają się przypadki z pierwszymi objawami dopiero po 60 roku życia). Cukrzyca tego typu spowodowana jest przewlekłym procesem autoimmunizacyjnym, czyli wytwarzaniem przeciwciał niszczących własne komórki ß trzustki. Organizm atakuje sam siebie doprowadzając do wyniszczenia struktur trzustkowych, odpowiedzialnych za produkcję insuliny. Typ I prowadzi do bezwzględnego niedoboru insuliny.
Cukrzyca typu II (insulinoniezależna) – to ok. 90% przypadków, a najwięcej z nich przypada na 40-50 rok życia. Początek zazwyczaj jest łagodny, ponieważ choroba rozwija się długo. Typ II charakteryzuje się zespołem zaburzeń o zróżnicowanych przyczynach. Najczęściej mamy do czynienia z rosnącą insulinoopornością, czyli zmniejszeniem wrażliwości tkanek na insulinę oraz względnym niedoborem insuliny (trzustka produkuje insulinę, ale przy rosnącej insulinooporności jej poziom staje się zbyt niski, aby uzyskać fizjologiczny efekt). Pobudzona trzustka zwiększa produkcję insuliny, ale w pewnym momencie kończą się jej możliwości rekompensacyjne. Wyspy trzustki ulegają uszkodzeniu i przestają produkować hormon. Leczenie insuliną, w przypadku typu II, jest konieczne dopiero w zaawansowanej postaci choroby, gdy nastąpi degradacja komórek ß narządu.
Cukrzyca ciężarnych – diagnozowana jako każde zaburzenie przemiany węglowodanów zaobserwowane u kobiety po raz pierwszy podczas ciąży. W większości przypadków wszystkie objawy cukrzycy ustępują samoistnie po porodzie. Niestety przebyta cukrzyca u kobiet w ciąży zwiększa o połowę ryzyko wystąpienia schorzenia podczas kolejnej ciąży oraz podnosi o połowę ryzyko rozwinięcia się trwałej cukrzycy u matki. Groźne są również powikłania – zarówno u matki, jak i dziecka. Kobieta może mieć stany przedrzucawkowe, wielowodzie, zakażenie układu moczowego oraz zakończyć ciążę cesarskim cięciem. Cukrzyca może powodować obumarcie płodu i choroby okresu okołoporodowego. Dzieci urodzone z matki cukrzyka, mają zazwyczaj większą masę ciała.
Inne postacie cukrzycy – to dolegliwości występujące w przebiegu innych schorzeń organizmu. To np. cukrzyce w przebiegu leczenia sterydami, cukrzyca wywołana infekcją wirusową lub w przebiegu chorób genetycznych.
Cukrzyca – objawy
Chory zazwyczaj skarży się na:
– osłabienie, chudnięcie, zmniejszenie sprawności ruchowej;
– wzmożone łaknienie i nadmierne pocenie się w momentach, gdy rozchwiany poziom glukozy spada zbyt nisko (hipoglikemia);
– nadmierne pragnienie (polidypsja) połączone ze zwiększonym oddawaniem moczu (poliuria). Objawy te występują w wyniku zwiększenia poziomu glukozy we krwi (hiperglikemia);
– nocne skurcze łydek spowodowane zaburzeniami gospodarki jonowej;
-zaburzenia widzenia spowodowane zmienionym napięciem soczewki. Po wyregulowaniu cukrzycy ostrość widzenia wraca;
– świąd i ropne infekcje skóry (krocze, narządy płciowe), grzybica skóry i błon śluzowych.
Zagrożenie życia – hipoglikemia
Hipoglikemia to stan, w którym stężenie glukozy we krwi żylnej spada poniżej 55mg/dl. Niedocukrzenie może być zagrożeniem dla życia, szczególnie u diabetyków. Dlatego tak ważne jest, aby umieć rozpoznać objawy hipoglikemii oraz potrafić jej przeciwdziałać. Typowe objawy to: osłabienie, niepokój, splątanie, poty, drżenie mięśni, przyśpieszona praca serca, a w dalszym etapie: zaburzenie oddychania, zaburzenie krążenia, senność i śpiączka. U cukrzyka do hipoglikemii może doprowadzić przedawkowanie leków przeciwcukrzycowych, intensywny wysiłek fizyczny, a nawet spożycie alkoholu. Przy niewielkiej hipoglikemii należy podać choremu słodzony napój, np. colę czy roztwór glukozy. U osoby, która straciła przytomność należy wstrzyknąć domięśniowo 1mg glukagonu. Lek ten jest sprzedawany w formie niewielkich, jednorazowych strzykawek. Każdy diabetyk powinien nosić go przy sobie oraz przeszkolić swoich bliskich i znajomych jak go podać podczas ataku.
Cukrzyca – powikłania
Przewlekłe i bardzo poważne powikłania cukrzycy to przede wszystkim zaburzenie budowy i funkcji naczyń krwionośnych w wyniku długotrwałej hiperglikemii. Zmiany usytuowane w drobnych naczyniach włosowatych nazywane są mikroangiopatią. Zmiany w większych naczyniach to makroangiopatia.
Makroangiopatia dotyczy najczęściej krążenia wieńcowego odżywiającego serce. Ponad 50% chorych na cukrzycę umiera na zawał serca.
Mikroangiopatia dotyczy różnych narządów i może prowadzić do:
– nefropatii – uszkodzenie naczyń nerkowych, co z czasem skutkuje skrajną niewydolnością nerek;
– retinopatii – uszkodzenie naczyń gałki ocznej mogące powodować ślepotę. W Europie cukrzyca odpowiada za 30% przypadków utraty wzroku;
– neuropatii – zaburzenia w mikrokrążeniu nerwów. Występuje u 50% chorych z przewlekłą cukrzycą. Najczęściej dotyczy dalszych części kończyn. Objawia się symetrycznymi zaburzeniami czucia, przede wszystkim podudzi i stóp. Osłabione jest też odczuwanie temperatury (ciepło/zimno).
Stopa cukrzycowa, a właściwie zespół stopy cukrzycowej to powikłanie mające etiologię mikro- i makroangiopatyczną. Jedną z jej postaci jest owrzodzenie stopy na skutek drobnych urazów. W zaawansowanych przypadkach może skutkować nawet amputacją stopy.
Cukrzyca – diagnostyka
Aby potwierdzić podejrzenia o cukrzycy należy wykonać standardowe badanie oznaczenia stężenia glukozy we krwi. Ręczne glukometry nie są wystarczające do dokładnego zdiagnozowania cukrzycy. Krew należy pobrać bezpośrednio z żyły.
Stężenie glukozy można sprawdzić za pomocą trzech metod. Od sposobu badania zależy próg glukozy, na podstawie którego rozpoznajemy cukrzycę.
- Glikemia przygodna oznaczana w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia. Stężenie glukozy we krwi żylnej na poziomie ? 200mg/dl z towarzyszącym minimum jednym z objawów klinicznych pozwala postawić diagnozę cukrzycy.
- Glikemia na czczo oznaczana z krwi pobranej około 8-12h od ostatniego posiłku. Stężenie glukozy ? 126mg/dl w badaniu należy interpretować jako cukrzycę.
Glikemia 2 godziny po teście doustnego obciążenia glukozą (OGTT)- podanie 75g roztworu czystej glukozy doustnie w ciągu 5 minut. Krew pobierana jest na czczo i po 120 minutach od obciążenia. Wartości ? 200 mg/dl dla drugiego pomiaru potwierdzają cukrzycę.
Test OGTT jest rutynowo wykonywany u matek w 24-28. tygodniu ciąży albo wcześniej, jeżeli pacjentka należy do grupy wysokiego ryzyka. Sam test przebiega trochę inaczej. Glukoza oznaczana jest na czczo, jedną godzinę i dwie godziny po obciążeniu. Normy dla tych trzech pomiarów wynoszą kolejno <92mg/dl, <180mg/dl, <153mg/dl.
Dodatkowe badania obejmują: oznaczanie glukozy w moczu i oznaczanie ciał ketonowych we krwi.
Cukrzyca – leczenie
Leczenie zależy głównie od rodzaju choroby. Cukrzyca typu I leczona jest insuliną podawaną w formie jednorazowych strzykawek, wstrzykiwaczy piórowych lub pomp insulinowych. Insulinoterapia musi iść w parze z odpowiednią, zbilansowaną dietą oraz aktywnością fizyczną.
Cukrzyca typu II w pierwszej fazie leczona jest poprzez zmianę dotychczasowego trybu życia – walka z nadwagą i otyłością, złymi nawykami żywieniowymi itd. Jeśli takie działania nie przyniosą rezultatu, włącza się farmakoterapię z pojedynczym lekiem doustnym, zazwyczaj jest to metformina. W sytuacji ciągłego postępowania choroby włącza się kolejne leki o innym mechanizmie działania np. pochodne sulfonylomocznika lub leki inkretynowe. Ostatnim krokiem jest leczenie merforminą wraz z insuliną.
Cukrzycę ciężarnych leczy się przede wszystkim zmianą diety, ustalonej z lekarzem prowadzącym (ok. 1800 kcal/dobę). Matka powinna kontrolować poziom glukozy za pomocą glukometru. Czasem niezbędne jest włączenie insulinoterapii. W tym przypadku nie podaje się leków doustnych, które mogą być zagrożeniem dla płodu.
Cukrzyca – żywienie
Ogólne zasady diety dla diabetyka to:
– regularne przyjmowanie posiłków oraz odpowiednia ich ilość;
– odpowiednia kaloryczność posiłków zależna od trybu życia prowadzonego przez diabetyka;
– porównywalna liczba przyjmowanych kcal każdego dnia;
– skład jakościowy diety (40-50% węglowodany, 30-35% tłuszcze, 15-20% białka).
Wiele osób boryka się z problemem wyliczenia odpowiednich proporcji węglowodanów w ciągu dnia. Ale przede wszystkim – gdzie ich szukać? Podstawowym źródłem węglowodanów złożonych (najbardziej dla nas korzystnych) są produkty roślinne, ale również:
– Zboża i produkty zbożowe (kasze, mąki, płatki, makarony i pieczywo z takich zbóż jak: żyto, owies, orkisz, jęczmień);
– Owoce i ich przetwory (banany, winogrona, jabłka, gruszki, truskawki, dżemy, marmolady, soki);
– Niektóre warzywa (soja, soczewica, ciecierzyca, bób, fasola, ziemniaki, bataty);
– Mleko i przetwory mleczne (chude mleko, jogurty, kefiry, maślanki);
– Cukier i słodycze (cukier biały i trzcinowy, miód, słodycze, słodzone napoje i syropy).
Dla przykładu:
100g kaszy jaglanej to 73g węglowodanów ogółem
100g banana to 28g węglowodanów ogółem
100g ciecierzycy to 61g węglowodanów ogółem
100g kefiru naturalnego to 5g węglowodanów ogółem
100g cukru białego to 100g węglowodanów ogółem
O wymiennikach węglowodanowych pisze portal diabdis.com :
Wymiennik węglowodanowy (WW) to porcja produktu wyrażona w gramach, która dostarcza 10g węglowodanów przyswajalnych*. 1 WW podnosi stężenie glukozy u osoby dorosłej o średnio 30-40 mg/dL.
1 WW = 10g węglowodanów przyswajalnych = 40 kcal
* Węglowodany przyswajalne to węglowodany obecne w danym produkcie po odjęciu błonnika pokarmowego (który nie jest trawiony, a więc nie dostarcza energii).
Węglowodany przyswajalne = węglowodany ogółem – błonnik pokarmowy
„Ale czy WW jest mi potrzebny?”
Jeżeli jesteś leczony/a metodą konwencjonalnej, intensywnej lub funkcjonalnej insulinoterapii, wymienniki węglowodanowe znacznie ułatwią Twoje życie. Wyliczanie WW z produktów węglowodanowych pomoże Ci przy wyborze odpowiedniej ich ilości do posiłku oraz do podania odpowiedniej dawki insuliny przed posiłkiem. Należy pamiętać, że przelicznik „insulina-wymiennik” (I/WW) ustala diabetolog. Przelicznik określa ilość insuliny na 1 WW.
Przelicznik I/WW x liczba WW = dawka insuliny na posiłek
Zróbmy to na przykładzie:
Chcesz spożyć 2 kromki chleba, które razem posiadają 3 wymienniki węglowodanowe. Lekarz ustalił, iż na 1 WW musisz przyjąć 2 jednostki insuliny: 2j / 1 WW x 3 WW = 6j
Przed posiłkiem musisz zatem przyjąć 6 jednostek insuliny. W ten sposób podajesz tyle insuliny na posiłek, ile faktycznie potrzebuje Twój organizm (bez ryzyka hiperglikemii lub hipoglikemii).
Jak liczyć wymienniki węglowodanowe?
W przypadku produktów świeżych z krótką datą ważności, takich jak pieczywo czy owoce, ilość wymienników ustalamy w oparciu o tabele kalorii i masę produktu. Dla produktów w opakowaniach z informacją żywieniową, ilość wymienników węglowodanowych ustalamy w oparciu o zawartość węglowodanów i masę porcji produktu, która umieszczona jest zwykle z tyłu opakowania.
Posłużymy się przykładami – określanie ile WW na dzień powinieneś spożyć:
Jeżeli potrzebujesz dziennie 2000 kcal a Twoje zapotrzebowanie na węglowodany wynosi 50%, wykonujemy działanie: 2000 kcal x 0,5 = 1000 kcal. Zatem 1000 kalorii to taka ilość, która powinna pochodzić z węglowodanów.
Przypomnijmy, że 1 g węglowodanów to 4 kcal, zatem 1000 kcal / 4 kcal = 250g – to jest ich ilość, którą musisz spożyć w ciągu dnia.
Ponieważ 1 WW odpowiada ilości produktu, w jakiej jest zawarte 10 g węglowodanów, tak więc: 250g / 10g = 25 WW na dobę.
Jak obliczyć ile WW zawiera dany produkt spożywczy?
Obliczmy zawartość WW dla banana o masie 120g. Jest to produkt świeży, zatem korzystamy z tabeli wartości odżywczych. Wiemy, że 120g banana to 28,2g węglowodanów ogółem. Od tej wartości odejmujemy zawartość błonnika pokarmowego – w ten sposób otrzymamy węglowodany przyswajalne. W naszej porcji banana znajduje się 2g błonnika pokarmowego, zatem: 28,2g – 2g = 26,2g węglowodanów przyswajalnych.
Analogicznie jak przy określaniu zapotrzebowania dziennego na WW, nasz wynik dzielimy przez 10 g: 26,2g/10g = 2,6 WW – wynik należy zaokrąglić do 3 WW (jeżeli liczba po przecinku była by mniejsza niż 5, wynik zaokrąglamy do 2 WW).
W ten sposób obliczyliśmy, że 120g banana to 3 WW.
Należy pamiętać, że w tabelach i na opakowaniach produktów spożywczych, wartość odżywcza podana jest najczęściej dla 100g produktów. Aby obliczyć ile węglowodanów mamy w porcji np. 165g, należy daną wartość pomnożyć przez 1,65, np.:
W porcji 100g mamy 45g węglowodanów: 45g * 1,65 = 74,25g węglowodanów. W porcji 165g produktu znajduje się 74,25g węglowodanów.
Cukrzyca – profilaktyka
Niestety w przypadku cukrzycy typu I nie ma możliwości zapobiegania rozwoju choroby, gdyż ma ona podłoże autoimmunologiczne.
Skuteczna profilaktyka cukrzycy typu II polega na:
– przestrzeganiu zdrowej, zbilansowanej diety;
– zwiększeniu aktywności fizycznej;
– unikaniu nadwagi, a szczególnie otyłości, która jest głównym czynnikiem predysponującym do wystąpienia cukrzycy;
– czynnym poszukiwaniu cukrzycy, gdyż ryzyko jej występowania rodzinnego wynosi aż 25%.
Źródło:
http://zdrowie.gazeta.pl/
https://diabdis.com/
